Wczasy

Dzieje Kołobrzegu

31 sierpnia 2010r.

Z dziejów miasta Kołobrzegu Pod panowaniem pierwszych Piastów. Badania archeologiczne przeprowadzone na ziemi kołobrzeskiej wskazują, że we wczesnym średniowieczu istniały na terenie miasta dwa zespoły osadnicze. Najstarszy odkryty został na północnym cyplu Wyspy Solnej, gdzie zapewne już w VI — —VII w. mieszkała ludność trudniąca się warzeniem soli. Drugi zespół osadniczy został zlokalizowany na prawym brzegu Parsęty (teren obecnego PGR Budzistowo), ok. 3 km na południe od centrum dzisiejszego Kołobrzegu. Początkowo była to osada otwarta założona na przełomie VIII i IX w. W połowie IX w. przekształcono ją w gród obronny otoczony wałem o konstrukcji drew,niano-ziem-nej. Dalsza przebudowa grodu ma miejsce w X i XI w., rozszerzono wtedy teren zajmowany przez gród i pobudowano nowe umocnienia. Wokół grodu rozwinęły się dwa podgrodzia: północne i południowe, a Kołobrzeg z biegiem czasu coraz bardziej nabierał cech miasta. Szereg bitew jakie stoczył pierwszy historyczny władca Polski, w latach 963—972, a szczególnie zwycięstwo w 972 r. pod1 Cedynią umożliwiły podporządkowanie Pomorza Zachodniego Polsce. Z czasów panowania tegoż władcy pochodzi dokument zwany "Dagome iudex", w którym jest określony przebieg najstarszej granicy państwa polskiego ok. 990 r. Dowiadujemy się z niego, że zachodnia granica państwa Mieszka I przebiega wzdłuż Odry a na północy sięga aż po "długie morze". Za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego Kołobrzeg był już najprawdopodobniej centralnym grodem pomorskim. Potwierdzeniem tego są wydarzenia 1000 r. opisane w kronice biskupa Thietmara. Wtedy założono w Kołobrzegu biskupstwo pomorskie podległe arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, podkreślając tym samym do- niosłą rolę jaką miał odgrywać Kołobrzeg obok Wrocławia i Krakowa w państwie Bolesława Chrobrego. Przybywszy do miasta biskup Reinbern ... niszczył i palił świątynie z posągami bożków i oczyścił morze zamieszkałe przez złe duchy, wrzuciwszy w nie cztery kamienie pomazane świętym olejem i skropiwszy je wodą święconą. Jego praca misyjna na Pomorzu trwała do 1013 r. Już chyba na przełomie XI i XII w. dochodzi na Pomorzu do ukształtowania się jednolitej miejscowej organizacji państwowej. Jej początek być może należałoby wywodzić z Kołobrzegu, gdyż tutaj wg relacji Galla Anonima miał przebywać książę, lub też z pobliskiego Białogardu, który w relacji polskiego kronikarza zwany jest "grodem królewskim i znakomitym". Zwycięskie działania wojenne prowadzone przez Bolesława Krzywoustego w latach 1103—1107 pozwoliły na ponowne włączenie Pomorza do Polski. Za panowania Bolesława Krzywoustego kontynuowano akcję christianizacyjną na Pomorzu; przeprowadzeniem jej zajął się Otto z Bambergu. Misja ta cieszyła się poparciem także pierwszego znanego z imienia władcy pomorskiego Warcisława I Ustanowione zostało biskupstwo pomorskie jednak jego siedzibę zlokalizowano w Wolinie a potem przeniesiono do Kamienia. Po śmierci Ottona biskupstwo to objął kapelan Bolesława Krzywoustego, Wojciech. W owych czasach Kołobrzeg cieszył się już niewątpliwie dużą samodzielnością. Dowodem tego może być opis wydarzenia z czasów misji Ottona z Bambergu. Mieszkańcy, których zastano w mieście, nie chcieli nic postanowić w sprawie przyjęcia wiary chrześcijańskiej aż do powrotu tych, którzy wyjechali w sprawach handlowych. W pierwszej połowie XII w. Kołobrzeg jest jednym z ważniejszych grodów pomorskich. Z chwilą gdy Warcisław I dzieli ziemię kołobrzeską między swoich synów Bogusława I i Kazimierza I, gród kołobrzeski i warzelnie soli pozostają we wspólnym władaniu, a rezydujący tu dwaj kasztelani mają dopilnowywać interesów swoich władców. Pod koniec XII w. współpraca polsko-pomorska zaczyna się rozluźniać. Przeszkodą w wytworzeniu się trwałych więzów jest rozbicie dzielnicowe Polski, silna ekspansja feudałów niemieckich na wschód oraz konieczność uznania zwierzchnictwa cesarskiego a później duńskiego przez władców zachodniopomorskich. U podstaw znaczenia politycznego Kołobrzegu leży cały szereg czynników gospodarczych, takich jak eksploatacja miejscowych źródeł solnych, dogodne położenie portu, szeroko rozwinięte rzemiosło i handel oraz rybołówstwo. Decydującym czynnikiem wpływającym na rozwój miasta stało się warzelnictwo soli. Pierwotnie solanki kołobrzeskie należały do panującego i stanowiły tzw. regale. Najczęściej książę wydzierżawiał je użytkownikom, którzy zobowiązani byli do płacenia czynszu pobieranego w naturze w wielkości zależnej od ilości wyprodukowanej soli. Od połowy XII w. ma miejsce coraz częstsze nadawanie warzelni soli na rzecz kościoła — otrzymują je biskup, kapituła, klasztory. Sól kołobrzeska była wysyłana do Wielkopolski, na Kujawy i Śląsk oraz na Pomorze Gdańskie i na Pomorze Zaodrzańskie. Dość prawdopodobne wydaje się przypuszczenie, że sól kołobrzeską wysyłano także do Skandynawii. Na rozwój miasta wywierała także wpływ wszechstronna produkcja rzemieślnicza. Istotną rolę odgrywało doskonale rozwijające się hutnictwo i kowalstwo. Potwierdzają to liczne zabytki wydobyte w czasie badań archeologicznych. Do produkcji żelaza służyła ruda łąkowa i bagienna, którą wytapiano w piecach dymarkowych. Z żelaza wytwarzano liczne narzędzia — noże, toporki, dłutka, gwoździe, szydła, sierpy, nożyce, haczyki, wędzidła, ostrogi, groty. Rzemieślnicy kołobrzescy potrafili wytwarzać także stal oraz znali sposób łączenia jej z żelazem. Ówcześni mieszkańcy Kołobrzegu posiedli także umiejętność obróbki metali kolorowych: brązu, miedzi, mosiądzu. Przekonują nas o tym znalezione formy odlewnicze: tygielki, pierścienie z drutu, kabłączki skroniowe. Rozwinięta była obróbka rogu, kości i bursztynu. Ponadto ludność trudniła się garncarstwem, obróbką drewna, korabnictwem a także rybołówstwem. Na morzu, rzekach i jeziorach najczęściej łowiono śledzie, jesiotry, szczupaki, leszcze, dorsze, płocie, flądry i łososie. Duży wpływ na rozwój Kołobrzegu wywierał handel, dzięki niemu obok grodu rozwijała się osada o charakterze miejskim. Kupcy kołobrzescy mogli wyprawiać się z towarami lub po towary drogami lądowymi lub drogą morską. Na lądzie Kołobrzeg łączyły szlaki handlowe z Wolinem, Szczecinem, Wielkopolską i Gdańskiem. O tych ożywionych kontaktach handlowych świadczą liczne przedmioty importowane, najczęściej przedmioty zbytku i pieniądze. Kontakty handlowe utrzymywano z Anglią, Norwegią, Szwecją, Got-landią, Nadrenią, Czechami, Morawami, Bizancjum, Rusią i krajami arabskimi. Dobrze prosperuje rolnictwo i hodowla, uprawia się na tych ziemiach przede wszystkim proso, jęczmień i groch; hoduje się świnie, krowy, konie, owce i kozy oraz ptactwo domowe. Lokacja Kołobrzegu na prawie lubeckim. Książę pomorski Barnim I w 1248 r. odstąpił biskupowi kamieńskiemu Wilhelmowi swoją część kasztelanii kołobrzeskiej uzyskując w zamian ziemię stargardzką. Ta część kasztelanii kołobrzeskiej stała się zalążkiem państwa biskupiego. Jego obszar powiększył się w 1276 r. o drugą część kasztelanii kołobrzeskiej, którą Barnim I sprzedał biskupowi Hermanowi von Gleichen. Ziemię tę Barnim I odziedziczył w 1264 r. po zmarłym księciu Warcisławie III. W dniu 23 maja 1255 książę Warcisław III i biskup kamieński Herman nadali Kołobrzegowi prawa miejskie. Według aktu lokacyjnego granice miasta zostały wytyczone w innym miejscu, bardziej na północ od słowiańskiego grodu, po prawej stronie Parsęty na wysokości Wyspy Solnej. Miasto to rychło przejęło wszystkie funkcje sprawowane uprzednio przez stary Kołobrzeg, powo- dując tym samym jego stopniowy upadek. Mieszkańcom nowego miasta dano 100 łanów ziemi uprawnej, pastwiska i lasy między Regą a Parsętą, prawo połowu ryb na rzece i w Morzu Bałtyckim — w wodach przyległych do ziemi kołobrzeskiej. Ponadto mieszkańcy zostali zwolnieni na przeciąg pięciu lat od płacenia czynszu. W pierwszym okresie władzę w mieście sprawował wójt a pomagali mu w spełnianiu tych powinności rajcy miejscy. Bogate mieszczaństwo coraz usilniej stara się o uzyskanie jak największej samodzielności. Pierwszym krokiem na drodze realizacji tych planów jest ustanowienie w 1297 r. urzędu burmistrza, który obierany był przez radę miejską i reprezentował miasto na zewnątrz. Rada miejska była wybierana przez członków trzech gildii: panów solnych, kupców i piwowarów. Odtąd wójt sprawował jedynie przewodnictwo sądu miejskiego. Mimo tej coraz szerszej autonomii Kołobrzeg pozostaje nadal miastem zależnym od biskupów kamieńskich i musi im płacić różnorodne daniny. Mieszczanie i rada miejska starają się przy każdej nadarzającej się okazji uzyskać coraz większe uprawnienia. Lokacja nowego Kołobrzegu w 1255 r., jakkolwiek przyczyniła się do zmian politycznych i ustrojowych, nie wpłynęła na rozwój gospodarczy miasta. W dalszym ciągu o rozwoju tym decydują: warzelnictwo soli, handel i rzemiosło. Po lokacji nowego miasta mieszczanie stopniowo wykupują od klasztorów i kapituły prawa do eksploatacji solanek. Technika produkcji soli niewiele zmieniła się od wczesnego średniowiecza. Bezpośrednio produkcją zajmowali się zależni od panów solnych tzw. robotnicy solnej góry. Produkcję i interesy panów solnych chroniły różne przepisy i przywileje. Doniosłą rolę w rozwoju miasta od połowy XIII w. do początku XVI w. odgrywał handel. Na terenie osady zwanej Ujściem zbudowano składy na towary, plac składowy i być może pierwsze urządzenia portowe. Opiekę nad portem z ramienia rady miejskiej sprawował mieszkający w Ujściu wójt oraz będący jego pomocnikami — makler i piloci. Wójt dbał także o pas przybrzeżny w rejonie portu. Od statków wchodzących i wychodzących z portu wójt pobierał opłaty — cło i palowe. Interesy kupców zagwarantowane były przez szereg przywilejów. W 1298 r. zostali oni zwolnieni od opłat celnych. Otrzymują także od panującego zezwolenie na prowadzenie handlu na terenie Pomorza Zachodniego w księstwie wołogoskim i na ziemi słupskiej. Przedstawiciele kupców kołobrzeskich już w 1304 r. biorą udział w zjeździe delegatów Hanzy w Straslundzie. Jako członek tej organizacji Kołobrzeg wymieniany jest po raz pierwszy w 1361 r. W związku miast hanzeatyckich Kołobrzeg reprezentował interesy innych miast pomorskich: Gryfic, Wolina, Trzebiatowa, Darłowa, Słupska. Utrzymywane są ożywione kontakty handlowe z Darłowem i Nexo, zawarto nawet układy zwalniające kupców obu stron od opłaty cła. Wywożono przede wszystkim sól, piwo, miód, futra i sukno. Wartość towarów wywiezionych tylko w 1365 r. wyniosła ponad 26 tys. grzywien. Na lądzie tymi samymi szlakami co i dawniej wywozi się z Kołobrzegu głównie sól, a jej najpoważniejszym odbiorcą jest Wielkopolska, Kujawy i Śląsk. Do Kołobrzegu z terenu Polski sprowadzano różnorodne cenne towary. Najznamienitszy z władców Pomorza Zachodniego, książę Bogusław X zjednoczył na przełomie XV i XVI w. wszystkie ziemie pomorskie. Działalność jego przyczyniła się do znacznego uszczuplenia władzy biskupów kamieńskich. W 1534 r. mocą postanowień sejmu trzebiatowskiego przyjęto na Pomorzu luteranizm a dawne dobra należące do biskupstwa kamieńskiego przeszły w posiadanie dynastii książąt pomorskich. W wyniku tych dość daleko idących zmian Kołobrzeg coraz bardziej stawał się zależnym od książąt pomorskich. Miasto podejmuje szereg prób, których celem było uzyskanie samodzielności, ostatecznie jednak musiało podporządkować się władcom Pomorza. W składzie Księstwa Zachodniopomorskiego Kołobrzeg w dalszym ciągu przeżywa okres prosperity. Utrzymywane są ożywione stosunki handlowe głównie z krajami leżącymi w basenie Morza Bałtyckiego. Z Kołobrzegu wywozi się: żyto, piwo, chleb, mąkę, miód, wełnę, konopie, sól i szereg innych towarów; przywozi się natomiast: sukno, korzenie, tran, jęczmień, bydło, konie, żelazo. Pomyślnie rozwija się handel lądowy, opierający się w pierwszym rzędzie na towarach zakupionych na terenie Księstwa Zachodnioniemieckiego oraz sprowadzanych z Polski. Szczególnie dużo sprowadzano z Polski zboża, zarówno na rynek wewnętrzny jak i na wywóz za granicę. Na szlakach handlowych wiodących do Polski poruszały się w owych czasach karawany liczące niekiedy ponad 100 wozów. Jeszcze w XVI i XVII w. zamieszkuje w Kołobrzegu dość dużo ludzi pochodzenia słowiańskiego. Element ten jest szczególnie liczny wśród rzemieślników i pleibsu. Wśród elementów napływających do miasta główny odsetek stanowili ludzie pochodzący z pobliskich okolic; część ludności przywędrowała tu z Pomorza Zaodrzańskiego, Niemiec, Polski i innych stron. Ustalenie w jakim zakresie nastąpiła germanizacja elementu słowiańskiego w Kołobrzegu jest dość trudne. Pewnym jest, że jej postępy nie były szybkie ze względu na bardzo ożywione kontakty mieszkańców miasta z Polską. Mieszczanie kołobrzescy przebywali na dworach królów polskich jak chociażby Szymon Braunschweig, który został przez Zygmunta Augusta nagrodzony szlachectwem za oddane usługi. Walka między elementem germańskim i elementem słowiańskim niewątpliwie istniała. Niektóre cechy, np. kowale zagwarantowali sobie w statucie, że ludność pochodzenia słowiańskiego nie będzie przyjmowana (1564 r.). Nazwiska słowiańskie są spotykane w początkach XVII w. wśród członków cechów płócienników, kołodziejów a szczególnie wśród panewników. Kołobrzeg pod panowaniem Brandenburgii i Prus. Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej (1618— —48) zawarty został tzw. pokój westfalski. Postanowiono wówczas podzielić Pomorze Zachodnie między Szwecję i Brandenburgię. To ostatnie państwo uzyskało tereny leżące po prawej stronie Odry (m. in. ziemię kołobrzeską). Sam Kołobrzeg brandenburczycy zajęli dopiero w 1653 r. Przez pewien okres odgrywał on czołową rolę administracyjną będąc siedzibą władz prowincji. Z chwilą uzyskania przez Brandenburgię Szczecina (1720 r.), miasto stopniowo przestaje odgrywać czołową rolę jako port i duży ośrodek handlowy, znacznie natomiast rozbudowane zostały umocnienia obronne. Dokoła miasta powstają liczne reduty, szańce, forty i bastiony. Rozwojowi miasta nie sprzyjają częste wojny prowadzone przez militarystyczne państwo brandenburskie a później pruskie. Znacznie ucierpiał Kołobrzeg w czasach wojny siedmioletniej (1756—63). Trzykrotnie był oblegany przez wojska rosyjskie wspierane od strony morza przez flotę szwedzką i rosyjską. Spalone zostały przedmieścia, zniszczone były liczne budowle w mieście oraz port. Wojna spowodowała całkowity zastój w rozwoju miasta. Ożywienie w rzemiośle obserwuje się dopiero w 2. poł. XVII w. i w początkach XVIII w. Intensywnie zaczyna rozwijać się produkcja sukna, znaczna jej część przeznaczona jest na eksport. W końcu XVIII w. powstaje pierwsza manufaktura włókiennicza. Poważny kryzys przeżywają warzelnie kołobrzeskie. Głównymi przyczynami był wzrost kosztów produkcji oraz wysokie cła. Wobec tego znacznie zmalał wywóz soli do Polski, która była głównym jej odbiorcą. Handel z Polską był żywy jeszcze w XVII i początkach XVIII w. Sprowadzano smołę, dziegieć, potaż, zboże, wywożono głównie sól, śledzie, żelazo, płótno. Ograniczenia przywozu pewnych towarów wprowadzone przez Prusy, podniesienie ceł na towary importowane spowodowało, że Kołobrzeg stał się dla Polski portem mało atrakcyjnym a głównym odbiorcą polskich towarów stał się Gdańsk. Nie oszczędziły Kołobrzegu wojny napoleońskie. W czasie ciężkiego oblężenia w 1807 r. jakkolwiek miasto nie zostało zdobyte to jednak w znacznym stopniu uległo zniszczeniu, niemal wszystkie budowle były uszkodzone. Na podstawie rozporządzenia władz Kołobrzeg w 1808 r. uzyskał znaczną samodzielność. Mieszkańcy miasta wybierali radnych, którzy mieli kontrolować magistrat; do dużego znaczenia doszedł burmistrz. i Powolny rozwój mliasta obserwujemy od połowy XIX w. Wpłynęła na to budowa linii kolejowej, dzięki której ożywiać zaczął się handel i rozbudowywać port. Od lat trzydziestych XIX w. obserwujemy zainteresowanie walorami uzdrowiskowymi Kołobrzegu; wykorzystano istniejące solanki i borowiny oraz korzystne walory klimatyczne. Intensywny rozwój uzdrowiska nastąpił po 1875 r. gdy zlikwidowana została "twierdza Kołobrzeg" a miasto uzyskało możliwość rozbudowywania się na terenach bezpośrednio przylegających do morza. Nastąpił masowy napływ kuracjuszy i turystów. Z każdym rokiem zwiększa się ilość przyjezdnych, np. w 1900 r. jest ich ponad 12 000 a w 1914 więcej niż 20 000 osób. Znaczny odsetek przyjezdnych stanowią goście z zagranicy, głównie Polacy, Szwedzi i Rosjanie. Ci pierwsi ... są bardzo wytworni, co o innych przyjezdnych nie zawsze da się powiedzieć ... Tylko w 1913 r. było tu 1200 osób z Wielkopolski i 2600 z Królestwa Polskiego. Intensywny rozwój miasta przerwał wybuch I wojny światowej. Jednakże w kilka lat po jej zakończeniu następuje ponowne ożywienie i w 1928 r. przybyło na wypoczynek i leczenie niemal tyle gości co w 1914 r. Od czasów dojścia do władzy hitlerowców, którzy zaczęli intensywnie przygotowywać się do wojny, Kołobrzeg jest bazą wojenną marynarki, stacjonują tu oddziały wojsk lądowych i lotnictwa. Miasto zamieniono w silny punkt oporu. Walki o Kołobrzeg w 1945 r. Prace przygotowawcze do obrony, rozpoczęli Niemcy już w listopadzie 1944 r. Wykorzystano przy tym bardzo sprzyjające do obrony warunki terenowe. Od zachodu dostęp do miasta był utrudniony przez rozległe bagna i podmokły park, od południa naturalną przeszkodę stanowiła rzeka i bagnisty teren Wyspy Solnej, od wschodu zaś trudną do sforsowania przeszkodą były rozległe bagniste łąki. Dodatkową trudność przy atakowaniu sprawiło zalanie niemal całego otaczającego miasto terenu przez wodę. Obrona miasta zorganizowana izostała jak gdyby w trzech głównych liniach. Pierwsza przebiegała na skraju przedmieść, druga linia obrony przygotowana została na brzegu Kanału Drzewnego, dalej skrajem starego miasta do parowozowni a stamtąd w kierunku toru wyścigowego i do fortów nad brzegiem morza. Tak druga jak i trzecia linia obrony zostały wzmocnione przez liczne barykady z umieszczonymi w nich działami i czołgami przystosowanymi do strzelania na wprost. Całe miasto zostało zamienione w system barykad i punktów obronnych, liczne domy przystosowano do prowadzenia obrony okrężnej. Broniąca się załoga w liczbie 10—12 tys. żołnierzy składała się z oddziałów SS, Wehrmachtu, marynarzy, policji i Volkssturmu, dysponowała różnorodnym sprzętem wojennym. Działania ich były wspierane ogniem artylerii z okrętów stojących na redzie portu oraz przez lotnictwo. Przy pracach obronnych została wykorzystana ludność cywilna znajdująca się w twierdzy. Po przełamaniu przez 1 Armię Wojska Polskiego umocnień obronnych "Wału Pomorskiego", jej jednostki nacierając w kierunku Złocieńca, Białogardu i Świdwina, już 7 marca 1945 r. podeszły pod Kołobrzeg. Od 8 marca rozpoczął się ciężki bój o miasto. Jako pierwsza do walki weszła 6 dywizja piechoty, przystąpiła ona do natarcia od strony zachodniej — między lewym brzegiem Parsęty a morzem. Po prawej stronie Parsęty, od południowego wschodu operowała 272 dywizja piechoty radzieckiej. Pierwsi żołnierze polscy dotarli nad Bałtyk już 8 marca 1945 r. Po zaciętych walkach w pasie nadmorskim, w rejonie koszar, towarowej stacji kolejowej oraz wzdłuż ul. Trzebiatowskiej okazało się, że niemożliwe jest zdobycie Kołobrzegu z marszu. Koniecznym stało się skierowanie do walki nowych oddziałów. Dlatego też w dn. 9 marca do walki włączają się dalsze pododdziały 6 dywizji piechoty, a po prawej stronie Parsęty 3 dywizji piechoty. Udział w walce wzięły także formacje lotnicze —- 3 pułk lotnictwa szturmowego zbombardował i ostrzelał obiekty obronne w okolicy rynku i w porcie. Zatopiono jeden statek transportowy. Pewne sukcesy odniosło wojsko polskie już w następnym dniu. Oddziały 3 dywizji piechoty przeprowadziły udany atak i zdobyły leżący na skraju miasta kościół św. Jerzego oraz przyległe do niego budynki i pobliski cmentarz. Walcząca po stronie zachodniej 6 dywizja piechoty zajęła część budynków koło "czerwonych koszar". Już 11 marca dał się zaobserwować pewien przełom w walkach. Po prawej stronie rzeki oddziały 3 dywizji walczą o utrzymanie zdobytego kościoła, pobliskich budynków i cmentarza oraz starają się zająć Przedmieście Lęborskie. Oddziały 6 dywizji prowadzą walkę mającą na celu oskrzydlenie "białych koszar" i zajęcie parku nadmorskiego. Do działań włączył się 1 pułk lotnictwa myśliwskiego "Warszawa" oraz 2 pułk bombowców nocnych "Kraków", który w nocy z 11 na 12 marca wykonał uderzenie bombowe na miasto i statki na morzu — zatopione zostały dwie barki transportowe. Dowództwo 1 Armii WP aby osiągnąć jak najszybciej powodzenie w walce skierowuje 12 marca do walk o Kołobrzeg 4 dywizję piechoty. Staje ona do walki od strony wschodniej, na prawo od 3 dywizji. Wieczorem tego dnia, dla wsparcia 6 dywizji piechoty, przybył 4 pułk czołgów ciężkich. W następnym dniu nasi żołnierze posuwają się coraz bardziej w głąb miasta, zdobywają gazownię, "biiałe koszary", zajmują strzelnicę nad morzem, a w części południowej miasta umacniają się na początku alei wiodącej do centrum. Prowadzone w dniach od 14 do 16 marca działania bojowe doprowadziły do zajęcia parowozowni i budynków przyległych; zajęto teren aż do wieży ciśnień oraz część budynków wzdłuż torów. Powodzeniem zakończyły się walki o niezwykle uporczywie bronione "czerwone koszary". Dalsze natarcie pozwoliło na zajęcie części miasta aż do pl. 18 marca; prowadzono walki w rejonie dworca kolejowego, w parku, koło kolegiaty, zajęto Wyspę Solną. Do walk o Kołobrzeg skierowano ponad 75% artyledli armijnej. W dniu 14 marca oddziały polskie przerwały ogień i przez radiostację nadano do dowództwa twierdzy ultimatum przerwania ognia i zaniechania oporu. Dowództwo polskie chciało wstrzymać beznadziejną walkę i tym samym uratować życie ludności cywilnej zamkniętej w okrążeniu, zapobiegłoby to też dalszemu niszczeniu miasta. Apel polskiego dowództwa pozostał bez odpowiedzi. Hitlerowcy wybrali walkę "do ostatniego żołnierza". Ponownie kapitulację zaproponowano w dn. 15 marca. Odpowiedź hitlerowskiego dowództwa była następująca: W 1807 roku wojska napoleońskie nie potrafiły zdobyć Kołobrzegu, tym bardziej nie uda się to teraz Polakom. Walki znów przybrały na sile. Do działań włączyły się oddziały brygady ka-tiusz dużego kalibru. W wyniku działań teren pozostający w ręku wroga zmniejszał się coraz bardziej. Zajmowali oni tylko port i tereny nad ujściem Parsęty. Po zakończeniu działań w dn. 17 marca w ręku Polaków znalazły się: fabryka farmaceutyczna, park nadmorski aż do kortów tenisowych, kościół św. Mikołaja, stary fort na Wyspie Solnej, basen rybacki i fort nad morzem. W nocy z 17 na 18 marca stwierdzono duży ruch na obszarze zajętym przez Niemców i szum motorów na morzu. Hitlerowcy starali się uciec. Przystąpiono natychmiast do ataku aby uniemożliwić nieprzyjacielowi ewakuację drogą morską. Po krótkiej ale krwawej wal- ce złamano opór wroga w rejonie dworca kolejowego, domu zdrojowego i kąpieliska. Wojsko polskie wyszło na brzeg Morza Bałtyckiego. Stary piastowski gród został wyzwolony. W czasie dziesięciodniowych krwawych zmagań poległo 1013 bohaterskich żołnierzy polskich. Rany odniosło 2652 żołnierzy. Ich krwawy trud pozwolił na przywrócenie Polsce odwiecznych piastowskich ziem. Jeszcze w dn. 18 marca na plaży w pobliżu portu, tam gdzie dziś stoi pomnik, odbyły się uroczyste zaślubiny 1 Armii Wojska Polskiego iz morzem. Wypowiedziane zostały wówczas te oto historyczne słowa: Przywrócone Ojczyźnie, na wieki pozostaniesz Polskim Morzem. Kołobrzeg w Polsce Ludowej Kołobrzeg wyszedł z wojny zniszczony w 85%. Wszystkie niemal ulice i place zatarasowane były barkami, zwałami gruzu z rozbitych obiektów i pozostawionym sprzętem wojskowym. Nie ocalał ani jeden budynek użyteczności publicznej. W czasie działań wojennych zniszczono w mieście mosty, elektrownię, gazownię, dworzec kolejowy, pocztę, sieć wodociągową i gazową, zakłady przemysłowe, szpital, kina i teatr. Spalono magazyny, unieruchomiono węzeł kolejowy, port handlowy i rybacki. Zniszczone zostały wszystkie sanatoria i obiekty uzdrowiskowe, niemal wszystkie szkoły. Na ok. 3000 budynków mieszkalnych, pozostało zaledwie 800, w tym większość mogła być wykorzystana dopiero po uprzednim remoncie kapitalnym. Tak wyglądał w dużym skrócie obraz wyzwolonego Kołobrzegu. Ci, którzy Kołobrzeg zdobyli — przywrócili Macierzy i pierwsi osadnicy z różnych stron Polski głęboko wierzyli, że prastare polskie miasto odzyska swoją świetność i będzie jednym z najpiękniejszych miast nad Bałtykiem. Kilkudziesięciu żołnierzy biorących udział w wyzwoleniu Kołobrzegu po zakończeniu działań wojennych osiedliło się na ziemi kołobrzeskiej, sprowadzili rodziny, bliskich i znajomych. Dzisiaj mówi się o nich ze szczególnym szacunkiem, a na spotkaniu z ludnością i młodzieżą szkolną dają świadectwo chluby oręża Wojska Polskiego, męstwa, odwagi !i patriotyzmu. Podobnie czcią i szacunkiem otoczone są miejsca walk i cmentarz żołnierzy polskich ii radzieckich poległych w walce o wyzwolenie Kołobrzegu. Nie od razu po wyzwoleniu przystąpiono do organizowania władz administracyjnych. Przez pe- wien czas pozostać musiało miasto pod zarządem władz wojskowych, gdyż całe wybrzeże aż do (zwycięstwa nad armią hitlerowską traktowane było jako strefa wojenna i musiało być przygotowane do obrony przed ewentualnymi atakami wroga od strony morza. Po uregulowaniu spraw wojskowych i zapewnieniu bezpieczeństwa w mieście, przystąpiono w czerwcu 1945 r. do organizowania Zarządu Miejskiego. Pierwszym burmistrzem został do dziś mieszkający w Kołobrzegu inż. Stefan Łipicki. Przed Miejską Radą Narodową powołaną we wrześniu 1946 r. stanęły bardzo trudne zadania. Z ogromnym poświęceniem przystąpiono do usuwania skutków działań wojennych. Odgruzowanie, remonty, zabezpieczenie mieszkań dla przyszłych mieszkańców, żywności i pracy w mieście niemal całkowicie zniszczonym nastręczało poważne trudności. Sytuacja miasta poprawiła się znacznie pod koniec 1947 r. z chwilą przeniesienia do Kołobrzegu starostwa i innych urzędów. Kołobrzeg stał się ekonomicznym ii administracyjnym centrum powiatu. Od tej chwili zwiększył się napływ ludzi, którzy swoją pracą, autorytetem i możliwościami w znacznej mierze przyspieszyli odbudowę miasta. Od pierwszych dni opracowywano koncepcje, plany i programy zmierzające do likwidacji skutków wojny i nadania Kołobrzegowi rangi miasta powiatowego. Decydującą rolę w stabilizacji życia w mieście odegrały partie polityczne PPR i PPS, które od samego początku ściśle z sobą współpracowały. Mobilizowały one mieszkańców do odgruzowania, odbudowy miasta, pomagały w prowadzeniu osadnictwa, ustalały wspólne kierunki gospodarki w mieście. Dużą aktywność wykazały również organizacje młodzieżowe — Związek Walki Młodych, OM TUR, następnie ZMP, które obok działalności kulturalno-oświatowej i sportowej czynnie włączały się od odgruzowania i uporządkowania miasta. W pierwszym etapie przystąpiono do usuwania gruzów i sprzętu wojskowego z ulic, wyburzono 25 2 — Kołobrzeg i okolice 24 budynki grożące zawaleniem, zabezpieczono domy nadające się do remontu, wywożono gruz z terenu miasta. Do prac tych angażowali się niemal wszyscy mieszkańcy. Na wyróżnienie zasługuje młodzież szkolna, która w wolnych chwilach od nauki z pełnym poświęceniem brała udział w oczyszczaniu miasta ze śladów wojny. Codziennie na ulicach i placach można było widzieć grupy ludzi pracujących w pocie czoła bez nadzorujących i kontrolujących. Ambicją każdego było aby własnymi siłami przyczynić się do szybszego uporządkowania miasta I stworzyć dogodniejsze warunki życia. Poważnie zaawansowane prace nad usuwaniem zniszczeń wojennych w mieście oraz coraz większa ilość chętnych do zamieszkania na stałe w Kołobrzegu stały się przyczyną do opracowania koncepcji odbudowy i rozbudowy miasta. Nie bez znaczenia były tu walory klimatyczne, naturalne bogactwa: solanki i borowina, przepiękne położenie Kołobrzegu. Uchwały Komitetu Ekonomicznego przy Radzie Ministrów z listopada 1957 r., czerwca 1958 r. i marca 1959 r. — to akty prawne, które zapoczątkowały proces wszechstronnej odbudowy i aktywizacji miasta. Wykorzystując te naturalne czynniki miasto-twórcze ustalone zostały główne funkcje Kołobrzegu, jako: miasta uzdrowiskowego, ośrodka turystycznego i sportów morskich, portu rybackiego i handlowego, ośrodka administracyjnego i kulturalnego powiatu. Uchwały Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów zakładały poważny rozwój rybołówstwa i uruchomienie a następnie rozbudowę portu handlowego w Kołobrzegu. W PPiUR "Barka" z roku na rok wzrasta ilość kutrów wyposażonych w nowoczesne urządzenia nawigacyjne i sprzęt połowowy. Pozwala to rybakom wypływać na dalsze łowiska. Wzrosły znacznie warunki bezpieczeństwa. "Barka" posiada własną sieciarnię, magazyn główny, wytwórnię lodu, podnośnik kutrowy umożliwiający dokonywanie remontów, war- sztaty remontowe i wędzarnię ryb. Wybudowano i uruchomiono Fabrykę Mączki Rybnej. Podobnie rozwija się rybołówstwo w powstałej w 1957 r. spółdzielni "Bałtyk". Od kilkunastu lat istnieje w Kołobrzegu morskie rybołówstwo prywatne. Rybakom zapewniono pełny zbyt odłowionych ryb oraz pomoc kredytową na zakup i remont sprzętu. Łącznie w rybołówstwie pracuje ponad 1200 osób; odławia się ponad 20 000 ton ryb rocznie. Plany rozwojowe rybołówstwa na najbliższe lata zakładają możliwość podwojenia połowów i znacznego zwiększenia zatrudnienia, wprowadzenie szeregu inwestycji, rozbudowy bazy i zaplecza. W dn. 29 maja 1960 r. otwarto port handlowy w Kołobrzegu. Przez kołobrzeski port eksportujemy: ceramikę, łupek szamotowy, kamień gipsowy, cegłę, drzewo i zboże. Stopniowo wprowadza się również rozładowywanie statków z towarów importowanych. Do najważniejszych inwestycji na najbliższe lata należeć będzie: pogłębienie i poszerzenie basenu portowego, budowa magazynów, dróg dojazdowych, warsztatów, rozbudowa i modernizacja zaplecza. Wykwalifikowaną kadrę dla gospodarki morskiej zabezpieczy zorganizowane Technikum Rybołówstwa Morskiego w Kołobrzegu. Warunki życia mieszkańców i aktywizacja Kołobrzegu, związane są ściśle z dalszym rozwojem gospodarki morskiej — portu i rybołówstwa. Realizacja uchwał KERM-u widoczna jest najbardziej w budownictwie mieszkaniowym i komunalnym. Z uzyskanych środków na budownictwo Rad Narodowych, spółdzielcze i zakładowe, wybudowano około 10 000 izb mieszkalnych. Powstały piękne osiedla mieszkaniowe: 18 Marca, Kniewskiego, Walki Młodych, Parsęta, Waryńskiego i Millenium. W budowie jest osiedle Lęborskie. Całe osiedla budowane są metodą uprzemysłowioną. Obiekty o 4 i 5 kondygnacjach posiadają duże nowoczesne okna i loggie-balkony, zapewniają mieszkańcom dużo słońca i powietrza, a kolorowe elewacje cieszą oczy przechodniów. Rozwija się również budownictwo indywidualne; wybudowa- Hotel "Skanpol" no ponad 100 domków jednorodzinnych. Wszystkie stare budynki zostały wyremontowane. W 1967 r. oddany został piękny, siedmiopiętrowy hotel na 264 łóżek stałych i 182 dostawianych. Nowymi inwestycjami są również: gazownia i sieć gazowa, oczyszczalnie ścieków, zmodernizowana stacja pomp. Fabryka Podzespołów Radiowych "Elwa". Wkrótce rozpocznie się budowa nowego dworca PKP, centralnej ciepłowni i magistrali wodociągowej. Wielką atrakcją dla turystów będzie molo spacerowe o długości 220 m. Kołobrzeg posiada 3 kina panoramiczne na ponad 1000 miejsc, Powiatowy Dom Kultury, biblioteki, muzeum, kluby, świetlice, muszlę koncertową i amfiteatr na 5000 miejsc. W obiektach tych odbywają się regularnie imprezy kulturalne dla stałych mieszkańców miasta, turystów i kuracjuszy. Wielką popularnością cieszą się doroczne Festiwale Piosenki Żołnierskiej, w których udział biorą przedstawiciele armii zaprzyjaźnionych. Już od 10 lat koncertuje w Kołobrzegu orkiestra Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej z Warszawy. W mieście jest ponad 150 różnych sklepów, ponad 200 punktów rzemieślniczo-usługowych oraz kilkanaście zakładów gastronomicznych. Liczne sklepy, restauracje i kawiarnie zlokalizowano w pasie nadmorskim. Ze względu na charakter uzdrowiskowy ogranicza się rozwój przemysłu w mieście. Mieszkańcy miasta są ludźmi młodymi — ponad 50°/o nie przekroczyło dwudziestego roku życia. Ponad 200 dzieci przebywa w żłobkach, ponad 500 w przedszkolach, ponad 5000 w szkołach podstawowych, ponad 2500 w szkołach średnich i zawodowych. Czyny społeczne mieszkańców pozwoliły uporządkować i zagospodarować większość placów osiedlowych i wolnych terenów. Powstały piękne dywany kwiatowe, wysadzone w większości różami. Krzewów róży jest w mieście 50 000. Dzisiaj z perspektywy ponad ćwierćwiecza obraz Kołobrzegu z 1945 r. stopniowo zaciera się. Pozostaje we wspomnieniach tych, którzy walczyli o jego wyzwolenie i tych, którzy byli pionierami polskiego społeczeństwa miasta, tych którzy zamienili karabin na pług i kielnię, które stały się ich narzędziem pracy. Kto obserwuje rozwój Kołobrzegu ten jest przekonany, że stanie się on w niedługim czasie perłą Bałtyku. Stanie się to dzięki przyznanym funduszom na odbudowę i ofiarnej pracy wszystkich mieszkańców Kołobrzegu, którzy żyją tu i pracują z pełnym przekonaniem, że byliśmy tu, jesteśmy i będziemy. Wysoką cenę żołnierskiego życia złożono za wolność Kołobrzegu. Jedni zginęli nie ujrzawszy morza — ich koledzy doszli do bałtyckich fal, by Polskę złączyć z nimi na wieki. Kołobrzeg stał się obecnie domem 25 000 mieszkańców, z których 50°/o tu się urodziło. Stał się miejscem nauki i pracy, miejscem wypoczynki dla wszystkich, którzy go potrzebują, miejscem ratunku dla tych, którym nie dopisało zdrowie jest miastem przyszłości.