Wczasy

Nizina Odrzańska

03 sierpnia 2012r.

Nizina Odrzańska wraz z Zalewem Szczecińskim to prawdopodobnie pozostałości wielkiego jeziora zastoiskowego, które utworzyło się u czoła lodowca, gdy czoło to znalazło się na linii Uznam i Wolin. Wyspa Wolin, oddzielona od lądu Dziwną, jest dalszym ciągiem brzegu lądowego, i dopiero od Świny na wyspie Uznam kierunek wybrzeża zmienia się z południowo-zachodniego na północno-zachodni, tak, że obie wyspy stoją do siebie prawie pod kątem prostym. Wyspy te zbudowane są częściowo z piasków morskich, częściowo z utworów moreny dennej i moreny czołowej. Wyspa Wolin posiada koło Międzyzdrojów i Lubina odkrywki wapienia jurajskiego a nawet utworów kredowych. Wszystkie te skały są podstawą wyjątkowo malowniczego i urozmaiconego krajobrazu. Wyspy Uznam i Wolin zamykają dosyć ściśle Zatokę Szczecińską, wskutek czego traci ona charakter zatoki morskiej i może być zaliczona do wód wewnętrznych ujściowego obszaru Odry. Główną arterią odwadniającą Pomorze Zach. jest Odra. Na teren Pomorza wpływa u ujścia Warty pod Kostrzynem, gdzie w okresie postoju lodowca na linii głównego łańcucha moreny pomorskiej było wielkie jezioro zastoiskowe. Po cofnięciu się lodowca wody zastoiska kostrzyń-skiego zaczęły spływać w ogólnym kierunku północnym rynną pod-dyluwialną, dając początek dzisiejszej dolnej Odrze. Dzięki powikłanym procesom rozwojowym Odra nie zdołała utworzyć delty. Wprawdzie na końcowym odcinku płynie dwoma równoległymi ramionami, przepływając prawym przez jez. Dąbie, nie jest to jednak właściwa delta. Przez Pomorze, tzn. od ujściowego punktu Warty Odra płynie na odcinku 98 km. Ponieważ miejsce to leży na wysokości 13 m n. p. m., przeto przeciętny spadek tego odcinka wynosi 0,13m/km. Jest to spadek niewielki, mniejszy od spadku ujściowego odcinka Wisły. Odra odwadnia południowy skłon zachodniego Pomorza za pośrednictwem Noteci i Warty i ich dopływów Głdy, Drawy i Kłodawy. Ponieważ rzeki te płyną po łagodniejszej pochyłości grzbietu pomorskiego, a ich punkty ujściowe Noteć i Warta leżą wyżej niż ujścia rzek morskich,, przeto spadek ich jest dużo mniejszy. Drawa posiada przeciętny spadek 0,59 m/km, a Głda 0,69 m/km. Zachodnią część Pomorza odwadniają płynące do Odry lub jej ujściowego obszaru: Ina, Płonią i Myślą. Skłon północny garbu pojezierza jest bardziej stromy, rzeki płynące po nim i wpadające wprost do morza są krótsze, prąd mają bardziej żywy, ogólny kierunek prostopadły do morza. Są to, począwszy od zachodu, rzeki: Rega, Parsęta, Wieprza, Słupia, Łupawa, Łeba. Największy spadek ma Łupawa — 2,19 m/km, potem nieco mniejszy ma Łeba — 1,13 m/km i Wieprza — 1,11 m/km. Reszta rzek ma już spadek poniżej 1 m/km, a mianowicie Słupia — 0,94 m/km, Parsęta — 0,89 m/km i Rega — 0,73 m/km. Dział wodny między rzekami skłonu północnego i południowego Pomorza przebiega mniej więcej równolegle do wybrzeża, w odległości 65—75 km. Drugim składnikiem hydrografii Pomorza Zach. są jeziora. Jest ich kilka tysięcy różnej wielkości, łącznej powierzchni 800 km2. Możemy wśród nich wyróżnić następujące rodzaje: jeziora moreny dennej, szeroko rozlane, płytkie, o nieregularnym zarysie poziomym, stosunkowo szybko zarastające, np. jez. Wielimie k. Szczecinka, powierzchni 18 km2 a głębokości nie przekraczającej 6 m. Towarzyszące zwykle morenie czołowej jeziora rynnowe mają kształt wydłużony, brzegi strome i często znaczną głębokość, np. jez. Drawsko koło Czaplinka, wypełniające kilka rynien, które się przecinają w różnych kierunkach, powierzchni niemal takiej samej jak w Wielimie, głębokie jest na 83 m, jez. Miedwie na zachód od Stargardu ma 42 m głębokości i 36 km2 powierzchni. Odrębny typ stanowią jeziora przybrzeżne, dawne zatoki morskie. Największym z nich, zarazem największym jeziorem Pomorza jest jez. Łeba powierzchni ponad 75 km2 a 5,3 m głębokości. Do większych jezior przybrzeżnych należy Jez. Gardzieńskie powierzchni 23 km2 i głębokości 2,3 m, Jamno powierzchni 22,9 km2 i głębokości 3 m, Bukowo pow. 18 km2 i głęb. 2 m i jez. Wiecko pow. 11,2 km2 i głęb. 4,5 m. Gdy mowa o jeziorach, nie można wreszcie nie wspomnieć o licznych oczkach, drobnych jeziorkach okrągłych wypełniających lejkowate zagłębienia. Ogółem jeziora zajmują około 2% powierzchni Pomorza, a w poszczególnych pasach krajobrazowych, np. w obrębie pasa Pojezierza, znacznie więcej. Nieporównanie większy obszar pokrywają bagna; ogółem stanowią one Vs powierzchni Pomorza Zach. (blisko 11%). Wszystkie gleby Pomorza są pochodzenia lodowcowego. Wykazują dużą rozmaitość, ze zdecydowaną jednak przewagą słabszych, mniej urodzajnych. W mozaice gleb wyróżnić możemy cztery zasadnicze pasy, ciągnące się ze wschodu na zachód. W pierwszym pasie, nadmorskim, znajdujemy przeważnie ziemie wilgotne, cięższe. Biorąc za podstawę rozróżnienia udział roślinności w wytworzeniu się danej gleby nazwiemy je brunatnymi glebami leśnymi. Leżą one zazwyczaj na podłożu gliniastym. W dolinach rzecznych przecinających pas nadmorski często ustępują miejsca glebom torfiastym. Rzadziej występują w pasie nadmorskim partie piasków, pokrytych cienką warstwą niezbyt urodzajnych, tzw. rdzawych zbielicowanych gleb leśnych (pow. kamieński, okolice Kołobrzegu i pow. lęborski). Między pasem nadmorskim a pasem wzniesień morenowych przeważają lekkie, słabo lub umiarkowanie zbielicowane gleby leśne na podłożu piaszczystym. Pas wzniesień z kolei wykazuje przewagę gleb żyżniejszych, gliniastych lub gliniasto-piaszczystych; wierzchnią warstwę tworzą znowu brunatne nie zbielicowane gleby leśne. Jeszcze dalej na południe aż do Noteci na znacznych przestrzeniach przeważają piaski porosłe w dużej mierze lasami, niedostatecznie pokryte warstewką zbielicowanej nawierzchni. Klasyczne krainy piasków tworzą zandry okolic: Głdy, Drawy i Kłodawy. Do najurodzajniejszych obszarów należą okolice Pyrzyc. Występuje tu rodzaj czarnoziemu, powstałego z osadów dennych wielkiej zatoki-zastoiska lodowcowego, zajętego dzisiaj częściowo przez jez. Miedwie.